Συνταγή ΔΝΤ και στην εκπαίδευση
του Στράτου Στρατηγάκη
Δημοσιεύτηκε 2/5/2010
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε όσες χώρες αναλαμβάνει να «διασώσει» καταλύει το κοινωνικό κράτος για να πετύχει τη μείωση των δαπανών του δημόσιου τομέα. Υγεία και παιδεία είναι τα άμεσα θύματά του. Αυτό γίνεται, γιατί σκοπός του ΔΝΤ είναι να πάρει πίσω τα χρήματα που δανείζει στη χρεοκοπημένη χώρα. Προστατεύει, δηλαδή, τα συμφέροντα των δανειστών και όχι των δανειζομένων. Περιμένουμε, λοιπόν, την άμεση μείωση των κονδυλίων προς την παιδεία. Το αποτέλεσμα μπορούμε να το φανταστούμε εύκολα. Με τα ήδη λίγα χρήματα που επενδύονταν στην παιδεία εδώ και τόσα χρόνια (αλήθεια, θυμάται κανείς ότι μας είχαν τάξει το 5% του ΑΕΠ στην παιδεία κι ένα δισ. ευρώ άμεσα;), η αποτυχία μας είναι εμφανής. Φανταστείτε τι έχει να γίνει τώρα, με τη δραστική μείωση των δαπανών.
Μία από τις απαιτήσεις του ΔΝΤ θα είναι οι απολύσεις δημόσιων υπαλλήλων. Θα πάρει η μπάλα και τους εκπαιδευτικούς; Στη Ρουμανία, χώρα στην οποία μπήκε επίσης το ΔΝΤ, απολύθηκαν 15.000 εκπαιδευτικοί. Σε κάθε περίπτωση, στη χώρα μας είναι πλέον ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχει κανένα περιθώριο διορισμών. Θα γίνονται με το σταγονόμετρο και με τελείως διαφορετικό καθεστώς, αφού ήδη συζητείται η άρση της μονιμότητας των δημόσιων υπαλλήλων.
Η οικονομία στο εκπαιδευτικό προσωπικό θα είναι το κύριο μέλημα του υπουργείου Παιδείας. Το μεγάλο στοίχημα, λοιπόν, θα είναι να πετύχει το υπουργείο να λειτουργήσουν τα σχολεία με τους εκπαιδευτικούς να εργάζονται περισσότερο και με λιγότερα χρήματα, μετά τη μείωση των μισθών τους κατά 1.500 ευρώ το χρόνο. Δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο, να πείσεις μορφωμένους ανθρώπους να εργαστούν περισσότερο για λιγότερα χρήματα, επειδή κάποιοι άλλοι έφαγαν τα λεφτά κι έμειναν ατιμώρητοι.
Φυσικά, η ιδέα των περικοπών δε μένει μόνο στους εκπαιδευτικούς, αλλά επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης. Μειώνονται, για παράδειγμα, τα εξεταστικά κέντρα κατά 30%, για να μειωθεί το κόστος των πανελλήνιων εξετάσεων, που ανέρχεται σε 20 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Σταματά η χρηματοδότηση πολλαπλών μεταπτυχιακών προγραμμάτων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Στο εξής θα χρηματοδοτείται μόνον ένα μεταπτυχιακό ανά τμήμα. Συγχωνεύονται το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας και ο ΟΕΠΕΚ (Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών). Το ερώτημα είναι αν μπορεί να λειτουργήσει η παιδεία με όλες αυτές τις περικοπές. Ισως με ένα πραγματικό σχεδιασμό και τις οικονομίες κλίμακας, που αναγκαστικά θα γίνουν, δε χειροτερέψει πολύ η κατάσταση. Θέλει σχέδιο και δουλειά πολλή για να μη διαλυθεί τελείως η εκπαίδευση. Αν υπάρξει πραγματικός σχεδιασμός, πέρα από κομματικές σκοπιμότητες, το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει και η εκτροχιασμένη εκπαίδευση να πάρει μπρος. Οι πιθανότητες είναι λίγες, αν δούμε το «έργο» όσων πέρασαν από το υπουργείο Παιδείας τα προηγούμενα χρόνια. Ας ελπίσουμε ότι θα γίνουν όλα αυτά που είναι απαραίτητα. Δε μας έμεινε τίποτε άλλο παρά να ελπίζουμε…
Ο «Καλλικράτης» στην εκπαίδευση
Το επόμενο βήμα στην εκπαίδευση, μετά το ΔΝΤ, είναι η υπαγωγή των σχολείων στη διευρυμένη τοπική αυτοδιοίκηση, που φυσικά θα σταματήσει να είναι τοπική αυτοδιοίκηση μετά τις συνενώσεις. Οι νέοι δήμοι θα έχουν αποφασιστικό ρόλο στην εκπαίδευση. Το πόσο αποφασιστικό είναι θέμα που δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί, ίσως και να μην έχει ακόμη αποφασιστεί.
Η διεθνής εμπειρία παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία λύσεων. Υπάρχει η περίπτωση της υπαγωγής συνολικά της εκπαίδευσης στους δήμους. Δηλαδή, οι δήμοι θα είναι υπεύθυνοι για τις προσλήψεις, για τα αναλυτικά προγράμματα, για τα διδακτικά εγχειρίδια, για τη διοίκηση της εκπαίδευσης, για την ανέγερση και τη συντήρηση των σχολείων. Με τι χρήματα, θα μου πείτε. Με τους φόρους που θα εισπράττουν από τους δημότες τους. Αν, λοιπόν, ένας δήμος έχει πλούσιους δημότες που μπορούν να πληρώσουν, θα έχει καλά σχολεία με καλούς δασκάλους, αν όχι, θα έχει υποβαθμισμένα σχολεία και μισογκρεμισμένα κτίρια. Αναγκαστικά, θα αναζητήσει χορηγίες. Η χορηγία στην εποχή μας δεν έχει καμία σχέση με τη χορηγία στην αρχαία Ελλάδα. Χορηγία στην εποχή μας σημαίνει διαφήμιση κάποιου προϊόντος ή εταιρίας.
Οι απόψεις αυτές δεν είναι καινοφανείς. Στην Αμερική εφαρμόζονται πολλά χρόνια τώρα. Ας δούμε ένα παράδειγμα από το βιβλίο του Μάικλ Μουρ «Ηλίθιοι Λευκοί».
«Η περιφέρεια του Κολοράντο Σπριγκς θα εισπράξει 8,4 εκατομμύρια δολάρια σε διάστημα δέκα ετών από τη συμφωνία με την Coca Cola και ακόμα περισσότερα, αν υπερβεί σε πωλήσεις τα 70.000 κιβώτια με προϊόντα της Coca Cola ετησίως. Για να διασφαλίσουν, λοιπόν, τις πωλήσεις αυτές, οι αξιωματούχοι των σχολικών περιφερειών συνέστησαν στους διευθυντές να επιτρέπουν στους μαθητές απεριόριστη πρόσβαση στα αυτόματα μηχανήματα της εταιρίας και να τους επιτρέπουν να πίνουν Coca Cola και μέσα στην τάξη». Λύθηκε τώρα η απορία σας γιατί η Αμερική έχει τους πιο παχύσαρκους πολίτες και χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης; Πολλά είναι τα παραδείγματα της εμπορευματοποίησης της παιδείας, με τους μαθητές και τα κτίρια να μετατρέπονται σε κινούμενες διαφημίσεις.
Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής είναι οι κακές επιδόσεις των μαθητών στο πρόγραμμα PISA, επιδόσεις πολύ κοντά σε αυτές των Ελλήνων μαθητών, κτίρια υπό κατάρρευση και τόσο μεγάλο πρόβλημα που αναγκάστηκε ο πρόεδρος Ομπάμα να κηρύξει εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με σκοπό την ανόρθωση της διαλυμένης παιδείας.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η εμπορευματοποίηση της παιδείας, αλλά τα σχολεία διαφορετικής χρηματοδότησης, άρα και απόδοσης, που θα αυξήσει τις ανισότητες. Η αύξηση των ανισοτήτων οδηγεί, μοιραία, κάποιους στο περιθώριο και την εγκληματικότητα των απελπισμένων στα ύψη.
Η ελληνική ιδιαιτερότητα του θέματος είναι ότι οι δήμοι αποτελούν, μαζί με τις εφορίες και τις πολεοδομίες, τα μεγαλύτερα άντρα διαφθοράς. Θα εμπιστευτούμε σ’ αυτούς την εκπαίδευση των παιδιών μας; Θα αποφασίσουν οι δημοτικοί άρχοντες, με πολιτικάντικα κριτήρια, για το τι και το πώς της εκπαίδευσης, όταν οι ειδικοί του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του υπουργείου Παιδείας έχουν αποτύχει οικτρά;
Φυσικά, δε γνωρίζουμε πόσο θα προχωρήσει το πράγμα στην Ελλάδα, αφού εξαρτάται από το σχέδιο του υπουργείου Παιδείας, αλλά και τις αντιδράσεις των γονέων και μαθητών. Το νερό, όμως, μπαίνει στο αυλάκι με την ένταξη της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στους διευρυμένους δήμους. Το πώς θα εξελιχθεί είναι και θέμα κοινωνικής διαπραγμάτευσης.