Οι 3 μύθοι της δωρεάν παιδείας

του Στράτου Στρατηγάκη

Δημοσιεύτηκε 24/3/2007

Το κόστος της δήθεν δωρεάν εκπαίδευσης θα αναλύσουμε, για να καταλάβουμε τι δεν πηγαίνει καλά στην εκπαίδευση και έχει αναιρεθεί στην πράξη η βασική επιταγή του άρθρου 16 για την υποχρέωση του κράτους να παρέχει δωρεάν εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες. Τα οικονομικά στοιχεία που θα χρησιμοποιήσω προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και έχουν επεξεργαστεί από το ΚΑΝΕΠ (Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής) της ΓΣΕΕ. Η μελέτη των στοιχείων θα μας δώσει τη δυνατότητα να σχηματίσουμε άποψη για τις προτεινόμενες αλλαγές στην εκπαίδευση. Θα δούμε δηλαδή αν οι αλλαγές λειτουργούν προς την κατεύθυνση της θεραπείας του προβλήματος της κατάργησης στην πράξη του δωρεάν ή όχι. Τα στοιχεία αφορούν μέχρι και το σχολικό έτος 2004-2005. Είναι δηλαδή έργο ΠΑΣΟΚ, για να μην αδικούμε τη σημερινή κυβέρνηση. Η σημερινή κυβέρνηση πέρασε ένα μεγάλο διάστημα απραξίας πριν αρχίσει τις μεταρρυθμίσεις της. Έτσι λοιπόν τα οικονομικά στοιχεία που θα δούμε αποτελούν αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, αφού αφορούν στα έτη μέχρι το 2005.
Μύθος 1.
Η μετανάστευση των φοιτητών στο εξωτερικό, γιατί είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη φοιτητική μετανάστευση, «βγάζει» πολύ χρήμα έξω, που θα μπορούσε να μένει στην Ελλάδα, με τη λειτουργία των ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Η αλήθεια.
Τα χρήματα που ξοδεύουν κατ’ έτος οι οικογένειες των Ελλήνων φοιτητών του εξωτερικού ανέρχονται στο ποσό των 342,1 εκατομμυρίων €, ενώ τα χρήματα που δαπανώνται για τους φοιτητές που σπουδάζουν σε άλλη πόλη είναι τα… τριπλάσια, αγγίζοντας το ποσό των 1.001,9 εκατομμυρίων €. Το πρόβλημα λοιπόν είναι η εσωτερική μετανάστευση, για την οποία κανείς δεν μιλάει.
Στο εξωτερικό σπουδάζουν βασικά δύο κατηγορίες προπτυχιακών φοιτητών: Τα παιδιά των πλούσιων οικογενειών, που αναζητούν υψηλού επιπέδου σπουδές. Οι φοιτητές αυτοί θα συνεχίζουν να σπουδάζουν στο εξωτερικό, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι δεν θα έρθει το Χάρβαρντ στην Ελλάδα. Η δεύτερη κατηγορία προπτυχιακών φοιτητών στο εξωτερικό είναι οι φοιτητές που δεν κατάφεραν να εισαχθούν σε σχολή της Ελλάδας, είτε λόγω της βάσης 10 είτε γιατί δεν πέτυχαν στο τμήμα της αρεσκείας τους.
Στο εσωτερικό σπουδάζουν κατά τεκμήριο παιδιά φτωχότερων οικογενειών, που αποφάσισαν να παρακολουθήσουν το τμήμα στο οποίο κατάφεραν να εισαχθούν. Αν υπήρχε και λειτουργούσε στην πράξη η φοιτητική μέριμνα, τότε τα χρήματα που ξοδεύουν οι φοιτητές για στέγη και τροφή θα μηδενίζονταν, με αποτέλεσμα τα έξοδα σπουδών θα περιορίζονταν στο… χαρτζιλίκι τους. Πέρα από την, ανύπαρκτη επί της ουσίας, φοιτητική μέριμνα υπάρχει και η με μικροπολιτικές λογικές ανάπτυξη των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στηριγμένη στη λογική της δικτατορίας: «κάθε πόλη και ΑΕΙ, κάθε χωριό και ΤΕΙ». Η λογική αυτή, που πρυτάνευε στις δεκαετίες του 80 και 90, είχε ως στόχο την οικονομική στήριξη της περιφέρειας αλλά και την κοινωνική της αναβάθμιση που φέρνουν οι φοιτητές, νέοι με νέες ιδέες. Η λογική αυτή, βάσει της οποίας έχουμε τμήματα σε πάνω από 60 πόλεις, φόρτωσε με το κόστος στήριξης της περιφέρειας τους γονείς των φοιτητών. Έτσι ξοδεύεται το ένα δις € το χρόνο.
Η σημερινή κυβέρνηση ενώ έβαλε φρένο, πολύ σωστά, στην αλόγιστη ίδρυση τμημάτων, αναγκάστηκε να μεταφέρει βίαια φοιτητές στην περιφέρεια, ώστε να μην κλείσουν τα ΤΕΙ που άδειασαν λόγω της βάσης του 10, που αυτή καθιέρωσε. Αυτή η μεταφορά φοιτητών στην περιφέρεια, που επιχειρείται συστηματικά, τα τελευταία χρόνια, με τον κατάλληλο ορισμό του αριθμού των εισακτέων, θα αυξήσει το ποσό του 1 δις €, αλλά θα έχει και τη συνέπεια με τον περιορισμό των θέσεων στις περιζήτητες σχολές, να σπρώχνει τους φοιτητές σε ιδιωτικά πανεπιστήμια ή κολέγια. Ο νέος δηλαδή που θέλει να γίνει μηχανικός θα περνάει τελικά στο ΤΕΙ Φυτικής Παραγωγής, που δεν έχει σχέση με τα όνειρά του. Αναγκαστικά λοιπόν θα πηγαίνει στα ιδιωτικά ΑΕΙ. Φυσικά ο νέος νόμος για την ανώτατη εκπαίδευση δεν ασχολείται καθόλου με το πρόβλημα προβλέποντας για παράδειγμα πραγματική φοιτητική μέριμνα, θεωρώντας άλλα θέματα πιο ουσιαστικά, όπως των λεγόμενων «αιώνιων φοιτητών». Έτσι το κόστος για τις σπουδές σε άλλη πόλη ανέρχεται στο 22,7% των συνολικών δαπανών για την εκπαίδευση.
Μύθος 2.
Το δύσκολο είναι να μπεις στις Ανώτατες Σχολές. Εκεί ξοδεύεις τα πολλά χρήματα σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα, γιατί το δημόσιο σχολείο είναι ανεπαρκές. Μετά δεν κοστίζει πολύ μέχρι να τελειώσεις.
Η αλήθεια.
Το κόστος των φροντιστηρίων και των ιδιαιτέρων μαθημάτων ανέρχεται σε 762,3 εκατομμύρια € και είναι περίπου το 76% των χρημάτων που απαιτούνται για τις σπουδές σε άλλη πόλη. Αν συνυπολογίσουμε και τις σπουδές στο εξωτερικό, τότε το κόστος των φροντιστηρίων είναι το 56% της δαπάνης κατά τη διάρκεια των σπουδών. Αρχίστε λοιπόν να μαζεύετε χρήματα για τις σπουδές, γιατί εκεί γίνονται τα μεγάλα έξοδα. Φυσικά το ποσό των 762,3 εκατομμυρίων € για φροντιστήρια και ιδιαίτερα είναι μεγάλο, αλλά αυτό δεν οφείλεται σε ανεπάρκεια του δημόσιου σχολείου. Οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι εξετάσεις κατάταξης. Οι υποψήφιοι που θα συγκεντρώσουν την υψηλότερη βαθμολογία θα εισαχθούν στις περιζήτητες σχολές. Η προετοιμασία αυτή δεν είναι δουλειά του σχολείου. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα με τη δημιουργία δεκάδων φροντιστηρίων για την προετοιμασία των υποψηφίων για το διαγωνισμό των εκπαιδευτικών του ΑΣΕΠ. Αυτό που δημιουργεί την ανάγκη για επιπλέον βοήθεια είναι ο κλειστός αριθμός υποψηφίων, δηλαδή η μη ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκεί που η ανεπάρκεια του δημόσιου σχολείου είναι εμφανής είναι στο ζήτημα των ξένων γλωσσών. Δεν είναι ικανό το δημόσιο σχολείο να οργανώσει τη διδασκαλία έτσι ώστε τελειώνοντας κάθε παιδί το Γυμνάσιο να γνωρίζει πολύ καλά Αγγλικά και καλά μία δεύτερη γλώσσα. Και εδώ όμως δεν φταίνε τα κέντρα ξένων γλωσσών γι’ αυτή την κατάσταση, να μη κατηγορούμε λοιπόν λάθος ανθρώπους.
Μύθος 3.
Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν τουλάχιστον 2 ξένες γλώσσες, υπολογιστές, μουσική, χορό και ζωγραφική.
Η αλήθεια.
Οι αγχωμένοι γονείς έχουμε μεταβάλλει σε μηχανάκια τα παιδιά μας, προκειμένου να τους δώσουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα, που επιθυμούμε να έχουν στη ζωή τους. Όλες αυτές οι δραστηριότητες και οι αγχωμένοι γονείς, που τρέχουν τα παιδιά τους από τη μία δραστηριότητα στην άλλη, σαν ταξιτζήδες, δεν είναι φυσιολογικές. Πιστεύω πως σύντομα θα ξεσπάσουν προβλήματα με τα «παιδιά μηχανάκια». Αυτές οι δραστηριότητες ανεβάζουν το κόστος της εκπαίδευσης ίσως μερικές φορές πάνω από όσο έπρεπε να είναι. Το κόστος τους ανέρχεται στο 6,7% των δαπανών για εκπαίδευση που καταβάλλουν τα νοικοκυριά. Η τελευταία μόδα είναι τα κέντρα εκμάθησης πληροφορικής. Η αλήθεια εδώ είναι ότι το σχολείο παρουσιάζει μεγάλη ανεπάρκεια στην εκμάθηση πληροφορικής. Έχει τους καθηγητές, αφού γέμισαν τα σχολεία με νέα παιδιά που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ και ΤΕΙ τμημάτων πληροφορικής. Έχει και τον εξοπλισμό, αφού όλα τα Γυμνάσια έχουν εργαστήρια υπολογιστών. Τι λείπει λοιπόν; Τα παιδιά στο Γυμνάσιο διδάσκονται πληροφορική 1 ώρα την εβδομάδα. Σύνολο και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου 75 διδακτικές ώρες. Στο Λύκειο το μάθημα είναι προαιρετικό. Είναι προφανές ότι οι διδακτικές ώρες δεν αρκούν. Αντίθετα, οι μαθητές διδάσκονται Αρχαία 5 ώρες την εβδομάδα και Νέα Ελληνική Γλώσσα 4 ώρες την εβδομάδα. Εκτός δηλαδή ότι δεν υπάρχουν επαρκείς ώρες για την πληροφορική τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται περισσότερες ώρες από τα Νέα Ελληνικά. Είναι ζήτημα επιλογών, όπως βλέπετε. Από την άλλη να τρέχουν παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου να μάθουν υπολογιστές σε κέντρα εκμάθησης μου φαίνεται υποτίμηση των δυνατοτήτων των παιδιών μας, που καθημερινά δείχνουν ότι μια χαρά τα καταφέρνουν όταν τους δίνουμε δυνατότητα πρωτοβουλίας και αυτενέργειας. Διαφορετικά τα αποβλακώνουμε.

Συμπέρασμα.

Το κόστος της εκπαίδευσης έχει υπερδιπλασιαστεί τα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση. Από 2,51% των εισοδημάτων τους, που ξόδευαν οι οικογένειες για αγορά αγαθών και υπηρεσιών εκπαίδευσης το 1974 φτάσαμε στο 5,09% των εισοδημάτων το 2005. Αν υπολογίσουμε εδώ και την πραγματικά μεγάλη άνοδο στο βιοτικό μας επίπεδο αυτά τα 30 χρόνια, θα καταλάβουμε ότι οι δαπάνες για την εκπαίδευση αυξήθηκαν πολύ περισσότερο από το διπλάσιο. Η δωρεάν παιδεία είναι λοιπόν ένας μύθος. Έχουμε εκπαίδευση που χρηματοδοτείται από το κράτος και τους γονείς. Δεν υπάρχει όμως κανένας λόγος να την κάνουμε ιδιωτική. Αντίθετα πρέπει να απαιτούμε αυτό που δεν μας δίνουν ενώ οφείλουν.
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι η έκρηξη των φοιτητών κατά του νέου νόμου-πλαισίου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν ήρθε από το πουθενά. Όσο κι αν διαφωνούμε με τον τρόπο, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα πίσω απ’ αυτό που βλέπουμε. Οι γονείς τους, αλλά και οι ίδιοι, πληρώνουν ήδη ακριβά την υποτιθέμενη δωρεάν παιδεία, που υπόσχεται το άρθρο 16.

Το μέλλον

Υπάρχει διεθνώς απόσυρση του κράτους από την υποχρέωσή του να εκπαιδεύει τους πολίτες του και μεταφορά του κόστους της εκπαίδευσης στους εκπαιδευόμενους. Αυτό φυσικά δημιουργεί τεράστιες οικονομικές ανισότητες, αφού πλέον θα σπουδάζουν μόνο όσοι έχουν χρήματα. Ας δούμε παραδείγματα από την Ευρώπη. Στη Γαλλία είναι πολύ διαδεδομένη η πορνεία στις φοιτήτριες, για να αντιμετωπίσουν τα δίδακτρα και γενικά το κόστος των σπουδών τους. Στην Αγγλία οι φοιτητές σπουδάζουν με δάνεια. Αντιλαμβάνεστε το πρόβλημα του πτυχιούχου που δεν θα βρει εργασία, ώστε να αποπληρώσει τα χρέη του. Θα έχει χρεωθεί πριν τα 25 του χρόνια για το υπόλοιπο της ζωής του. Αλλά κι αν βρει εργασία πως θα ξεπληρώσει τα χρέη του με μισθό 900€ το μήνα; Τα προβλήματα με την εκπαίδευση είναι λοιπόν μεγάλα και δεν είναι μόνο Ελληνικά.